Opinie: ‘In tijden van crisis is kunst onontbeerlijk’
Parool, 2021
Full article: Parool - Opiniestuk Ravenna Westerhout
‘Investeer in cultuur voor iedereen’ zo schrijft de Kunstraad in zijn advies aan de informateur. ‘Een sterke culturele sector heeft een belangrijke economische en maatschappelijke aanjaagfunctie. Cultuur draagt niet alleen positief bij aan mentale gezondheid en welbevinden, maar is ook een belangrijke bouwsteen in het herstel na de huidige coronacrisis’.
Enkele koppen van deze krant de afgelopen tijd: ‘40 procent van de jongeren voelt zich eenzaam’; ‘Het mentaal welbevinden staat sinds de coronacrisis extra onder druk’; ‘Musea mogen niet open, maar de Oude Kerk zet de deur op een kier. De mentale nood is hoog.’
Demissionair minister Hugo de Jonge stelde dat Nederland wel ‘een dag zonder’ theaters en musea kan, waarmee hij leek te impliceren dat kunst en cultuur niet zo belangrijk is. Het tegenovergestelde is echter het geval.
De coronacrisis, net als elke andere crisis, zorgt voor onzekerheid. Het leven tijdens de coronacrisis is onvoorspelbaar en we worden geconfronteerd met een gebrek aan maakbaarheid, aan controle, waar we als samenleving zo aan gewend waren geraakt. Als zekerheden verdwijnen en alles verandert, kunnen mensen een onbestemd gevoel krijgen. Als iemand geen perspectief ziet of geen houvast meer ervaart, is die onzekerheid angstaanjagend. Dit veroorzaakt stress en heeft een negatieve effect op het mentaal welbevinden.
Als er een groep is die weet om te gaan met deze onzekerheid, met verandering, is het wel die van kunstenaars en andere creatieven. In tijden van crisis zie je dat zij hoop bieden en dat kunst evengoed als religie troost, verbinding en inspiratie kan bieden. Door de kracht van kunst en cultuur in te zetten om het leven zin, waarde, duiding en plezier te geven, voorkomen we dat we gek worden. Het creëert ruimte voor gevoel, expressie, verbinding, verbeeldingskracht en schoonheid.
Met deze eigenschappen zijn kunst en cultuur bij uitstek geschikt om het mentaal welbevinden te vergroten. Door de geschiedenis heen zien we dat kunst en cultuur onlosmakelijk verbonden zijn met crisissituaties, wellicht zelfs door crisis worden versterkt. Of een crisis nu een epidemie, een rouwproces, liefdesverdriet of een oorlog betreft, er moet op een nieuwe manier geleerd worden te navigeren door het onbekende.
Ter illustratie een van de vele voorbeelden die de geschiedenis rijk is: de tussen 1992 en 1996 1395 dagen durende belegering van Sarajevo tijdens de oorlog in Bosnië. De inwoners van de stad ontwikkelden een culturele overlevingsstrategiedie ervoor zorgde dat zij zich mens konden blijven voelen, weerbaar konden blijven. De belegerde stad vocht terug met kunst, cultuur en creativiteit en overleefde. Het bood een uitweg en een blik op de toekomst.
Groepen en individuen maakten wat ze voor de belegering al maakten, ondanks de kogels die over de stad vlogen, het gebrek aan voedsel, water en elektriciteit, de avondklok en het gevoel verlaten te zijn door de rest van de wereld. In onmogelijke omstandigheden produceerden ze films, schreven ze boeken, publiceerden ze kranten, maakten ze foto’s, radioprogramma’s, optredens en werd zelfs een missverkiezing georganiseerd. De beroemde Amerikaanse architect Lebbeus Woods kwam naar Sarajevo om de lokale architecten een hart onder de riem te steken en met hen te filosoferen over de wederopbouw van de stad, al was daar voorlopig nog geen sprake van. Door ruimte te maken voor een moment van schoonheid, door de grenzen van de nieuwsgierigheid open te gooien, ontstond een blik op een zee aan mogelijkheden.
Kunst en cultuur zijn in tijden van crisis essentieel, al ziet de overheid dat nog niet. Kunst kan helpen een open blik op de toekomst te bieden in onzekere tijden. Met de mindset van de kunstenaar, de creatieve maker, kader je de dingen niet meteen in, maar kijk je met een open blik om je heen.
De ervaring van kunst kan helpen open te staan voor alles wat het leven te bieden heeft, te laten voelen dat er perspectief is en hoop en energie geven om door te gaan. Het herinnert ons aan wie we ten diepste zijn, als mens. En dat kan mensen helpen een weg te vinden in onzekere tijden.